Türkiye'de Deprem ve Depreme Karşı Güçlendirme
Üzerinde bulunduğu levhanın sürekli olarak Arap ve Afrika levhaları tarafından sıkıştırılması, ülkemizi bir deprem ülkesi haline getirmektedir. Ülkemizde yaşanan ve kayıt altına alınmış son 50 yıllık deprem arşivi incelendiğinde depremin ülkemiz için sıradan bir afet olduğu anlaşılmaktadır. Üstüne üstlük mevcut kentselleşme yüzünden nüfusun yaklaşıl %92’sinin deprem riski altında yaşadığı da göz ünüde bulundurulduğunda depreme dayanıklı yapı tasarımı çok fazla önem kazanmaktadır. Doğal afetlerin en önemlilerinden biri olan deprem, yerkabuğunun bir titreşimi olduğu için, yapısal elemanların üzerinde dinamik etki oluşturur. Oluşan bu dinamik etki; yapıları alışılmış yüklerin üzerinde zorlayarak, yapının tasarımında ve uygulanmasında yapılmış hataları ortaya çıkarır. Deprem anında yeterli yapısal güvenliği sağlamanın, herhangi bir yapısal hasar ile karşılaşmamanın iki yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemlerin ilki yapıların mevcut yönetmeliklere uygun, teknolojik yöntemler kullanılarak olası deprem risklerine yönelik olarak tasarlanmasıdır. İkinci yöntem ise projesi hazırlanmış yapının yine yönetmeliklere uygun şekilde, sağlam yapı malzemesi kullanılarak inşa edilmesidir. Aksi takdirde yapının kaybolmuş deprem güvenliği ilerleyen bölümlerde tanımlanacak olan farklı güçlendirme yöntemleri kullanılarak yapıya yeniden kazandırılmalıdır.
Yapının inşası sırasında kullanılacak malzemelerin yüksek kalitede olması büyük önem taşımaktadır.
Betonarme bir yapıyı oluşturan ve bu yapının deprem performansını etkileyen ana yapı malzemeleri beton ve donatıdır. Betonun dayanımının ve durabilitesinin yüksek olması yapının performansını etkileyen en önemli etkilerden biridir. Burada da beton tasarımda kullanılan katkı çözümlerinin performansı ön plana çıkmaktadır. Betona ek olarak, betonarme yapıların deprem güvenliğini tehdit eden bir diğer etmen de korozyondur. Korozyon sebebiyle donatıda kesit kayıpları yaşanmakta bu da donatıda taşıma yük kapasite düşüşüne sebep olmaktadır. Master Builders Solutions bu bilinçle hareket ederek her iki yapı malzemesi için gerekli yapı kimyasallarını en yüksek kalitede üreterek yapılara çözüm sunmaktadır. Son dönemlerde meydana gelen depremlerde ülkemizde mevcut yapı stoğunun deprem güvenliğinin çok yüksek olmadığı, yapılarda oluşan orta ve ağır hasar sayısının oldukça fazla olduğu gözlenmiştir.
Riskli bina sayısının çok oluşu, İstanbul, İzmir gibi nüfusun yoğun olduğu şehirlerde yakın zamanda 7.0 ve üzeri büyüklüğünde bir depremin bekleniyor oluşu bu binaların yıkılıp yeniden yapımını hem ekonomik hem de zamansal şartlar sebebiyle imkansız kılmaktadır. Bu gibi bir durumda da insanların evlerini boşaltmalarına zorunlu kılmadan, güvenli ve hızlı bir şekilde yapılacak güçlendirme uygulamaları büyük önem taşımaktadır.
Bir yapının deprem performansının incelenmesi ve gerekiyorsa güçlendirilmesi işlemi, yapı üzerinde uygulanacak farklı işlemlerin sırasıyla takip edilmesi sonucu gerçekleştirilmektedir.
İlk olarak yapılması gereken ve en önemli işlem yapının deprem performansının teknolojik yöntemlerle incelenmesidir.
Bu işlem için yapıyı oluşturan yapısal elemanlardan yönetmeliklerimizce belirlenmiş sayıda karot numneleri alınarak yapıyı oluşturan betonun mekanik özellikleri incelenir. Ardından belirli yapısal elemanlarda röntgen işlemi ile donatıların yeri ve sayısı, kimi elemanlarda sıyırma işlemi yapılarak da donatılarda korozyon hasarı olup olmadığı, varsa bu korozyonun ne kadar kesit kaybına yol açtığı incelenir. Son olarak yapının rölevesi çıkarılır ve zemin etüdleri de yapılarak yapı üç boyutlu olarak modellenir ve özel yazılımlar kullanılarak yapının deprem performansı incelenir. Yapının deprem performansının yetersiz kaldığı gözlenirse uygun bir güçlendirme yöntemi seçilerek yapının güçlendirme projesi hazırlanır ve doğru uygulamalar ile yapı güçlendirilir.
Yapısal Güçlendirme Yöntemleri Nelerdir?
Yaygın olarak kullanılan iki tip güçlendirme yöntemi bulunmaktadır.
Bu yöntemlerin ilki; yapısal elemanların kesitlerinin arttırılarılarak taşıma kapasitelerinin arttırıldığı halk arasında mantolama olarak da bilinen geleneksel güçlendirme yöntemidir. Bu güçlendirme yönteminde yapının boşaltılması gerekir. Güçlendirme ihtiyacı bulunan yapısal elemanlar taşıyıcı sistemlerine kadar soyulduktan sonra bu elemanlara projede belirtildiği şekil ve sayıda donatı ankre edilir ve yine projede belirtildiği ölçüde kesitlerin boyutunu arttıracak şekilde yapıya yeni beton eklenir. Geleneksel güçlendirme yöntemi, yapısal elemanın boyutunun yeni bir betonarme eleman eklenerek arttırılabileceği gibi direkt bir çelik eleman eklenerek arttırılması yöntemiyle de gerçekleştirilebilir. Bu uygulamalar için MasterBrace® serisi epoksi yapıştırıcı ve onarım harçları ile ankraj uygulamaları için Master Builders Solutions tarafından hazırlanmış MasterFlow® serisi kimyasal ankraj malzemeleri yüklerin yeni eklenen yapısal eleman üzerine aktarımı için en güvenilir şekilde güçlendirme işlemlerinin tamamlanmasını sağlamaktadır.
Yaygın olarak kullanılan güçlendirme yöntemlerinden ikincisi lifli polimer kompozit malzemeler ile yapılan güçlendirme işlemlerini kapsamaktadır.
Kompozit malzeme teknolojisinde son yıllarda yaşanan gelişmeler bu tip malzemelerin yapı sektöründe de kullanımına yol açmıştır. Lifli Polimer (FRP) olarak isimlendirilen bu malzemeler Master Builders Solutions tarafından MasterBrace® markası altında 20 yılı aşkın bir süredir yapı sektörüne sunulmaktadır. MasterBrace® sistemleri karbon, cam ve aramid lifli kumaş, ön-üretimli plaka ve çubuklardan oluşan Lifli Polimer (FRP) malzemelerini ve bu malzemeleri yapı elemanları ile birlikte kompozit yapı kazanmalarını sağlayan özel kimyasal yapıştırıcıları içermektedir. MasterBrace® FRP ile yapılacak güçlendirme uygulamaları, performans analizi sonucu performansında artış ihtiyacı olan yapısal elemanların üzerine Lifli Polimer (FRP) malzemelerin yapısal olarak yapıştırılması sonucu gerçkleştrilen güçlendirme işlemleridir. Sadece FRP ile yapılması planlanmış güçlendirme işlemlerinde, geleneksel güçlendirme yönteminin aksine yapının boşaltılmasına gerek duyulmamaktadır. Yine aynı güçlendirme yöntemine kıyasla çok daha hızlı ve pratik bir güçlendirme yöntemidir. Düşük ağırlığı ve uygulama kolaylığı gibi özelliklerinden dolayı güçlendirme açısından zaman sıkıntısı yaşadığımız şu dönemde büyük avantaj sağlamaktadır.
MasterBrace® FRP sistemlerinin uygulamaları bu konuda uzman ve sertifikalandırılmış uzman uygulayıcılar tarafından gerçekleştirilmelidir.
Yapı üzerinde yapılacak güçlendirme işlemleri ilgili yönetmeliklere uygun olarak projelendirilmesi gereken işlemlerdir. Herhangi bir yönetmeliğe dayanmadan, sezgisel olarak hazırlanan uygulama projeleri binanın statik yapısına yarar yerine zarar verebilecektir. Ülkemizde 2019 yılında güncellenen Deprem Yönetmeliğinde yer alan “Mevcut Binaların Değerlendirilmesi ve Güçlendirilmesi” konulu bölüm Lifli Polimer (FRP) sistemler ile güçlendirme esaslarını da içermektedir. Güçlendirme projelerinin ve uygulamalarının, konusunda uzman mühendisler tarafından yapılması binanın deprem hareketi altında öngörülen davranışı göstermesi açısından son derece önemlidir. Deprem yüzyıllardır bu ülkenin kaçınılmaz bir gerçeği olmuştur. Tüm dünya genelinde yaşanılan depremler sonucunda da anlaşıldığı gibi depremin değil, insan kaynaklı yapısal hasarların veya zamanında gerekli önlemlerin alınmamasının bu kadar can ve mal kaybına yol açtığı görülmüştür. Ancak konu hakkında sahip olduğumuz bilgi birikimi, tecrübe ve teknoloji bu konuda çaresiz kalmamamızı ve teknolojik çözümler üretebilmemizi sağlamaktadır. Master Builders Solutions Yapı Kimyasalları, ülkesine ve insanlarına karşı duyduğu sorumluluğun altında sürekli çalışarak yaşam kalitemizi yükseltmeyi amaç edinmiş ve uluslararası çağdaş standartları benimsemekte, ürün kalitesini her zaman en üst düzeyde tutarak teknolojik üstünlüğünü tüm dünyada başarı ile sürdürmektedir.
Özgün Özeren,
Endüstri Segment Satış Sorumlusu,
Onarım Koruma Sistemleri & Performans Groutları