Türkiye ve Deprem Gerçeği: Alınabilecek Tedbirler Neler? Yapı Onarım ve Güçlendirmesi Nasıl Yapılmalı?
Talat Sivrioğlu
Yapı Sistemleri / Segment Müdürü
Son dönemlerde meydana gelen kazalarda da görülmektedir ki, ülkemizde yeni yapıların depreme dayanıklı tasarlanmasının ve inşasının gerekliliğinden önce ana sorun, mevcut yapı stokunun deprem güvenliliğinin sağlanması olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ülke nüfusumuzun yüzde 95'i deprem riski altında yaşamaktadır. Geçmiş 50 yıllık deprem arşivleri ve istatistiki veriler incelendiğinde kısa aralıklarla meydana gelen büyük depremlerin aslında Türkiye için gayet olağan bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle depremin birlikte yaşamak zorunda olduğumuz bir gerçek olduğu kabul edilmelidir. Depremlerin neden olduğu can kayıpları incelendiğinde, düzensiz yapılaşmanın ve çok düşük yapı kalitesinin önemli etkenlerden birkaçı olduğu anlaşılmaktadır.
Yönetmeliklere uyularak projelendirilen bir yapının inşasında, proje sürecinde tanımlanan kalitede malzemelerin kullanılmaması veya yanlış uygulanması, yapıların deprem hareketi altında öngörülen davranışı gösterememesi ve ağır hasarlar alması sonucunu doğuracaktır. Bu nedenle yapıların inşası sırasında kullanılacak malzemelerin yüksek kalitede olması çok önemli bir etkendir. Master Builders Solutions, bu bilinçle hareket etmekte ve insan merkezli düşünerek yaşam kalitesini artıracak ve güvenliğimizi sağlayacak yapıların yapımında kullanılacak yüksek teknolojili ürünler üretmektedir.
Yapıların deprem güvenliklerinin sağlanmasında iki farklı aşama söz konusudur. Bunların ilki depreme dayanıklı olarak tasarlanmış yeni yapıların inşa edilmesidir. Betonun, yapının taşıyıcı sistemini oluşturan en önemli malzemelerden biri olması, dayanımı ve durabilitesi yüksek betonların kullanılmasını zorunlu kılar. Betonun ana karakterini belirleyen en önemli etkenlerden biri ise beton içerisinde kullanılan kimyasal katkı malzemeleridir. Master Builders Solutions ise 50 yılı aşkın bir süredir beton katkı kimyasallarında dünya genelinde teknolojik liderliğini korumaktadır. Master Builders Solutions ürettiği kimyasallar ile betonların çok daha yüksek performanslı ve durabiliteli olmasını sağlayarak yapı kalitesinin artırılmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. Master Builders Solutions ile dünyanın en aktif sismik bölgelerinde bile gökdelenler, deniz üstü uzun köprüler, okyanus üzerinde petrol platformları, uzun ve derin tüneller, çok büyük barajlar, nükleer santraller vb. yüksek teknoloji gerektiren çok özel yapıların çok daha güvenli bir şekilde inşası sağlanabilmektedir. Yüksek teknoloji ile üretilen yeni nesil süperakışkanlaştırıcı MasterGlenium® katkı kimyasalları ile üretilen, kendiliğinden yerleşen betonlar daha boşluksuz, yüksek performanslı ve durabiliteli bir yapıya sahip olarak hem deprem etkileri altında yapının sağlam iskeletini oluşturacak hem de geçirimsizlik özellikleriyle uzun yıllar boyunca yapının ayakta kalmasını sağlayacaktır.
Betonarme yapıların deprem güvenliklerini tehdit eden bir diğer önemli etken ise korozyondur. Korozyon donatı çeliğinde kesit kaybına neden olmakta ve betonarme yapının taşıma kapasitesini azaltmaktadır. Bu da betonarme yapının deprem hareketi altında öngörülen kapasitesine ulaşmadan çok daha düşük yüklerde göçmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla korozyon, depreme dayanıklı olarak tasarlanmış yapıların ekonomik ömürlerini doldurmadan zaman içerisinde bozulmalarına ve taşıyıcılık özelliklerini yitirmelerine neden olur. Bu nedenle yapıların korozyona karşı korunması da depreme karşı alınması gereken önemli bir tedbirdir. Master Builders Solutions sahip olduğu korozyon önleme teknolojileri MasterProtect® ile insanların layık oldukları yüksek kaliteli yapıların çok uzun süreler boyunca güvenli kalmasını sağlamayı amaçlamaktadır.
Son dönemlerde meydana gelen kazalarda da görülmektedir ki, ülkemizde yeni yapıların depreme dayanıklı tasarlanmasının ve inşasının gerekliliğinden önce ana sorun, mevcut yapı stokunun deprem güvenliliğinin sağlanması olarak karşımıza çıkmaktadır. İstanbul'da riskli binaların sayısının çok oluşu ve büyük bir nüfusu etkilemesi, bu binaların yıkılıp yeniden yapımını hem ekonomik hem de fiziksel şartlar göz önünde bulundurulduğunda imkansıza yakın kılmaktadır. Çok sayıda binanın boşaltılarak geleneksel yöntemlerle (betonarme ve çelik sargı uygulamaları) güçlendirilmesi yüz binlerce insanın geçici olarak evlerini terk etmesini gerektirecek ve büyük bir barınma sorunu ortaya çıkacaktır. Bina güçlendirme uygulamalarında yüksek teknolojiye duyulan gereksinim bir kez daha karşımıza çıkmaktadır. İnsanların evlerini boşaltmalarına gerek kalmadan güvenli, kolay ve hızlı olarak güçlendirme uygulamalarının gerçekleştirilmesi için yeni teknolojilerden yararlanmak kaçınılmazdır.
Kompozit malzeme teknolojilerinde son yıllarda yaşanan gelişmeler bu malzemelerin yapı sektöründe de kullanılmalarına olanak vermiştir. Lifli Polimer (FRP) olarak isimlendirilen bu malzemeler Master Builders Solutions tarafından MasterBrace® markası altında 20 yılı aşkın bir süredir yapı sektörüne sunulmaktadır. MasterBrace® sistemleri karbon, cam ve aramid lifli kumaş, ön-üretimli plaka ve çubuklardan oluşan lifli polimer (FRP) malzemelerini ve bu malzemeleri yapı elemanları ile birlikte kompozit yapı kazanmalarını sağlayan özel kimyasal yapıştırıcıları içermektedir. MasterBrace® FRP sistemleri uzman uygulayıcıları tarafından son derece kolay uygulanabilen, uygulama sırasında yapının boşaltılmasını gerektirmeyen, kısmi sınırlamalarla uygulanarak yaşam konforunu etkilemeyen yüksek teknolojili ürünlerden oluşur.
Lifli Polimer (FRP) sistemleri ile yapılacak güçlendirmelerin ilgili yönetmeliklere uygun olarak projelendirilmesi çok önemlidir. Herhangi bir yönetmeliğe dayanmadan tamamen sezgisel olarak hazırlanan uygulama projeleri binanın statik yapısını olumsuz etkileyebilmektedir. Ülkemizde 2019 yılında güncellenen Deprem Yönetmeliğinde yer alan "Mevcut Binaların Değerlendirilmesi ve Güçlendirilmesi" konulu bölüm Lifli Polimer (FRP) sistemler ile güçlendirme esaslarını da içermektedir. Güçlendirme projelerinin ve uygulamalarının, konusunda uzman mühendisler tarafından yapılması binanın deprem hareketi altında öngörülen davranışı göstermesi açısından son derece önemlidir.
Mevcut binaların deprem güvenliklerinin sağlanmasının yanında depremleri hafif ve orta hasarla atlatmış yapıların da onarılıp güçlendirilmesi yoluyla tekrar kullanıma kazandırılması ülke ekonomisi için vazgeçilemez bir gerçekliktir. Hasarlı binaların onarımı ve güçlendirilmesi de son derece ciddi, profesyonellik isteyen bir süreçtir.
Onarım ve güçlendirme sürecinde kullanılacak malzemelerin de üstün özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Hasarlı beton onarımında kullanılacak tamir harçları mevcut betonla eşdeğer veya üstün mekanik özelliklere (basınç dayanımı, eğilme dayanımı, elastisite modülü vs.) sahip olmalıdır. Bunun yanı sıra mevcut betona göre durabilitesinin çok daha yüksek olması gerekmektedir. Bu ana prensiplerden yola çıkılarak Master Builders Solutions Ar-Ge merkezlerinde 50 yıla yakın bir süredir MasterEmaco® tamir harçları geliştirilmektedir. Emaco® serisi hemen hemen her türlü betonun onarımını gerçekleştirecek ve o betonlara uyum sağlayacak çok farklı tiplerde tamir harçları içermektedir.
Bununla birlikte özellikle betonarme ve çelik sargı ile güçlendirme uygulamalarında kimyasal yapıştırıcılar oldukça önemli bir konumda bulunmaktadır. MasterBrace ADH® serisi epoksi yapıştırıcı ve onarım harçları da BASF'in güçlendirme alanındaki önemli teknolojilerindendir. Ankraj uygulamaları, çelik veya farklı yapı malzemelerinin yapıştırılmaları, yüzeysel beton koruma katmanlarının teşkil edilmesi v.b. birçok alanda başarı ile uygulanan MasterBrace ADH® serisi yapıştırıcılar ve harçlar geliştirilmiştir.
Deprem olgusu birlikte yaşamak zorunda olduğumuz bir gerçek olsa da sahip olduğumuz bilgi birikimi, tecrübe ve teknoloji çaresiz kalmamamızı, bilimsel çözümler üretmemizi sağlamaktadır. BASF Yapı Kimyasalları, ülkesine ve insanlarına karşı duyduğu sorumluluğun altında sürekli çalışarak yaşam kalitemizi yükseltmeyi amaç edinmiş ve uluslararası çağdaş standartları benimsemekte, ürün kalitesini her zaman en üst düzeyde tutarak teknolojik üstünlüğünü tüm dünyada başarı ile sürdürmektedir.